Odwieczny problem rodziców: jak odróżnić u dziecka kaszel suchy i mokry?

Dr Grażyna Rybak: Kaszel suchy słychać w charakterystyczny sposób – rodzic intuicyjnie jest przekonany, że dziecko nie może nic odkrztusić, męczy się. Sucho brzmi zwykłe pokasływanie. Bardzo charakterystyczny jest suchy kaszel krztuścowy: dziecko z wysiłku podczas kaszlu czerwienieje, łzawi, wysuwa język. Czasem taki napad kończy się odruchem wymiotnym. Kaszel mokry to miękkie furczące brzmienie przesuwającej się wydzieliny odkrztuszanej z układu oddechowego. Najczęściej występuje w zakażeniach górnych dróg oddechowych albo w przebiegu zapalenia oskrzeli i płuc jako reakcja odruchowa na podrażnienie zakończeń nerwowych w śluzówkach. Choroba ma począ­tek i rozwinięcie, dlatego podczas jej trwania w ciągu jednej doby mogą występować różne rodzaje kaszlu.

Co na to wpływa?

Pora dnia, pozycja ciała, nawodnienie, gorączka mają wpływ na to, czy kaszel jest mokry czy suchy. Zwykły katar na początku przeziębienia może objawiać się jako suchy duszący kaszel przez całą noc, po której dziecko w ciągu dnia wydaje się zupełnie zdrowe. Mokry kaszel po­ranny potwierdza, że są zajęte nozdrza. Suchy kaszel występuje na początku ostrych infek­cji wirusowych (grypy) i wynika z uszko­dzenia śluzówek. Potem staje się mokry, gdyż śluzówki produkują wydzielinę za­palną. Mokry kaszel świadczy o obecno­ści śluzu w układzie oddechowym i jest charakterystyczny dla mukowiscydozy, przewlekłego zapalenia oskrzeli. Zapalenie zatok objawia się w nocy suchym kasz­lem, a w dzień mokrym. W zapaleniu płuc kaszel ma charakter początkowo suchy, potem mieszany i podczas leczenia mokry.

Który kaszel jest groźniejszy?

Sam kaszel nie jest groźny. To objaw cho­roby, najczęściej układu oddechowego, która może być niebezpieczna. Kaszel jest odruchem obronnym, naturalnym obrońcą, który chroni organizm przed dotarciem drobnoustrojów z nosa i gardła w głąb układu oddechowego, czyli do płuc. Pomaga wydalić bakterie i wirusy wraz z wydzieliną. Dlatego walczymy z chorobą, a nie z kaszlem. Każdy kaszel z wysoką gorączką, bezdechem czy dusznością to sygnał, że dziecko jest zagrożone i wy­maga pilnej pomocy lekarskiej. Lekarz, słysząc świst krtaniowy, wydłużony wdech czy świsty nad płucami, łatwo rozpozna duszność. Pośrednie cechy duszności są widoczne dla rodzica: zaciąganie żeber, wciąganie dołka jarzmowego, przyspieszo­ny oddech (powyżej 30 na minutę) i szybki rytm serca, niepokój dziecka, pogorszenie się jego funkcjonowania.

Słyszałam kiedyś, że z dzieckiem trzeba iść do lekarza, kiedy kaszle w nocy, a ka­szel w dzień nie wymaga wizyty w porad­ni. To prawda?

Nie to jest kryterium podjęcia decyzji o kontakcie z lekarzem. Zazwyczaj dziecko na początku zapalenia górnych dróg od­dechowych może przekasłać całą noc raz suchym, raz mokrym kaszlem, budząc się co chwilę, bo wydzielina kataralna spły­wa mu na tylną ścianę gardła i organizm, chroniąc krtań oraz płuca przed zalaniem, odruchowo kaszle. Rano dziecko po kil­ku mokrych odkaszlnięciach wydaje się zdrowe. Jeżeli maluch nie ma gorączki, rano „ozdrowiał”, to jest ważna nie tyle natychmiastowa ocena lekarza, co włącze­nie przez rodziców kropli do nosa, syropu prawoślazowego i czujna obserwacja. Na­tomiast ostry szczekający kaszel (bardzo podobny do szczekania psa), który jest charakterystyczny dla wirusowego zapa­lenia krtani i zazwyczaj występuje w nocy, wymaga pilnej interwencji.

Lekarskiej?

Nie, pionizacji dziecka, oddychania zim­nym powietrzem i zrobienia inhalacji ze ste­rydu. Jeżeli to nie pomoże, wtedy konieczne jest badanie lekarskie. Kaszel dzienny napa­dowy trwający powyżej kilku dni nawet bez gorączki i przy dobrym stanie dziecka – jak mówią rodzice: „tylko kaszel” – wymaga zawsze kontroli osłuchowej u pediatry. Każ­dy kaszel – alergiczny, zapalny, suchy czy mokry – jest przeciwskazaniem do pobytu w przedszkolu czy żłobku!

Czy są skuteczne syropy zarazem na ka­szel mokry i suchy?

Podział syropów na preparaty na kaszel suchy i mokry i dobieranie ich w ten spo­sób przez rodziców często nie pomagają w leczeniu dzieci. Rodzaj kaszlu zależy od przyczyny, która go wywołała, od miejsca, skąd pochodzi wydzielina, od pozycji ciała, nawodnienia. Podawanie naprzemiennie tych dwóch rodzajów syropów na ogół utrudnia leczenie. Ważne jest rozrzedzenie gęstej wydzieliny lub zmniejszenie ilości wydzieliny wodnistej. Badania potwier­dzają skuteczność miodu w łagodzeniu kaszlu. Syrop z cebuli i rzodkwi upłynnia wydzielinę, więc złagodzi suchy kaszel.

Jak naturalnie wspomóc u dziecka lecze­nie kaszlu?

Podstawa to nawodnienie. Bezpieczne są inhalacje z soli fizjologicznej lub stężonej. Pomagają też obniżenie gorączki oraz lek przeciwzapalny, bo pośrednio zmniejsza produkcję wydzieliny i podrażnienie śluzówek. Wirusy – najczęstsza przyczy­na infekcji – wywołują podobną reakcję organizmu jak przy kontakcie z alergenem: obrzęk, zapalenie, wysięk. Dlatego inhala­cje ze sterydu i leku rozkurczowego oraz podawanie leków przeciwhistaminowych u alergików szybko pomogą, bo takie dzia­łania zmniejszają ilość wydzieliny zapalnej.

Kaszel nie zawsze oznacza przeziębienie…

Najczęściej kaszel jest objawem zakażenia układu oddechowego, ale przyczyn jest bardzo wiele: alergia pokarmowa i od­dechowa, zimne powietrze, ciało obce w krtani lub w oskrzelach, zapalenie płuc albo oskrzeli, uszu, zatok, przerost migdałków, podrażnienie opłucnej przy złamaniu żeber. Także wady wrodzone, gruźlica, refluks żołądkowo-przełykowy i mukowiscydoza. Dziecku nie należy po­dawać leków przeciwkaszlowych – to nie leczy, a na kilka godzin maskuje objaw i utrudnia lekarzowi rozpoznanie przy­czyny. Rutynowo po 3 tygodniach kaszlu niejasnego pochodzenia trzeba wykonać RTG klatki piersiowej. Kaszel wywołują i nasilają alergeny w otoczeniu dziecka (sierść kota, psa, pleśń, kurz) oraz substan­cje toksyczne (lakiery, spaliny, nikotyna). Dym papierosów hamuje ruch rzęsek w układzie oddechowym, co utrudnia fi­zjologiczne oczyszczanie się dróg oddecho­wych i zatok z wydzieliny zapalnej. Objaw kaszlu wymaga rozpoznania przyczyny i dobrania leczenia.

DR GRAŻYNA RYBAK

Specjalista II° chorób dzieci z wieloletnią praktyką w po­radniach pediatrycznych, Poradni Zaburzeń Laktacji Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie oraz w zespole oceny szpitali w Polsce w ini­cjatywie WHO/UNICEF „Szpital Przyjazny Dziecku”. Żona, mama trójki dzieci.